Paweł Bryliński ,,Mistrz z Masanowa”

Każdy Amator – miłośnik rzeźby ludowej, wędrując szlakami wyznaczonymi przez etnografów, może stać się odkrywcą nowych faktów 
z dziejów znanych obiektów rzeźbiarskich oraz dotyczących życia ich twórcy - artysty ludowego, 
może również stać się odkrywcą nieznanych dotąd etnografom zabytków ludowej sztuki snycerskiej. 
Prawdopodobieństwo takich rewelacji wzrasta, gdy dotykamy twórczości tak pracowitego twórcy ludowego jakim był Paweł Bryliński.
,,Ewa Chmielewska".

Paweł Bryliński urodził się w Roku Pańskim 1814, dnia 21 czerwca w Wieruszowie, na pograniczu Małopolski, Śląska i Wielkopolski 
w rodzinie rzemieślniczej, syn Piotra Brylińskiego i Franciszki Polownej, ochrzczony 24 czerwca 
w parafii rzymsko – katolickiej Zesłania Ducha Świętego w Wieruszowie przez misjonarza Ludwika Meyznera.

Jako rzeźbiarz prawdopodobnie był samoukiem, istnieje możliwość że rozwijał swój talent pod okiem wuja, wieruszowskiego snycerza - Piotra Brylińskiego*. 
Około roku 1835 Paweł Bryliński wraz z żoną przybył do Wielowsi Klasztornej osiedlając się w drewnianej chatce krytą strzechą z trzema morgami ziemi. 
Następnie przeniósł się do niedalekiego Masanowa gdzie zamieszkał na ośmiu morgowym gospodarstwie. W 1837 roku urodził mu się jedyny syn Stanisław, 
którego potomstwo do dziś mieszka na ojcowiźnie. Snycerz mało bywał w domu, wiódł życie wędrownego rzeźbiarza, z nadejściem wiosny wybierał się w świat
 przeważnie w Odolanowskie strony, z wózkiem wypełnionym narzędziami, podczas wykonywanej pracy mieszkał najczęściej u fundatora, 
za warsztat służyła mu często stodoła lub szopa, a narzędzia to dłuto wykonane z kawałka starej piły lub brzytwy oraz kozik i toporek. 
Jako materiał używał głównie belek dębowych, rzadziej sosnowe, taki wielometrowy pień, ociosał i świętymi postaciami ozdabiał według ustalonego szablonu, 
przeważnie figury były rzeźbione oddzielnie i przytwierdzane gwoździami do belek, rzadziej rzeźbił bezpośrednio w drzewcu krzyża. 
Po zamontowaniu całości otrzymywał za wykonanie jednego krzyża około trzydziestu talarów, po czym ruszał do kolejnej wsi 
gdzie w gościnie pozostawiał wdzięczne wspomnienia wśród dzieci bawiących się jeszcze długo cudnymi struganymi ptaszkami, 
piszczałkami czy zabawkami na kółkach, nierzadko pozostawiając pamiątkową figurkę czy krzyże misternie rzeźbione, 
królujące na stole w okresie kolędowym lub pociechą będących umierającym. 
Paweł nawet gdy pracował blisko nie zachodził do domu przed całkowitym ukończeniem krzyża, dopiero na jesień wracał z zarobionym grosiwem do domu.
 Mało pomagał w gospodarstwie domowym, w stodole nie młócił tylko rzeźbił drobne figurki, strugając również skrzypce i kołowrotki oraz inne przedmioty
 przydatne w gospodarstwie domowym, powiadając te słowa:
 ,,Boże, Tyś mnie stworzył, ja Cię zrobił, weź cepy i młóć”.

Rzeźbiarz cieszył w południowej Wielkopolsce dużą sławą, dzieło jego dłuta dodawało wsi splendoru, w okolicach Odolanowa i Ołoboku,
 niemal w każdej wsi znajdował się krzyż lub słup autorstwa Brylińskiego. Jako artysta nieprzeciętny wypracował sobie własny warsztat rzeźbiarski 
w stylu kompozycji ikonograficznej. Mistrz z Masanowa nigdy nie sygnował swoich dzieł nazwiskiem, zachowując jedynie inskrypcje fundatorów i daty powstania rzeźb,
 które wskazują że najintensywniejszy okres twórczości rzeźbiarza przypada na lata od 1840 do 1885 r., zaznaczając ponad pięćdziesiąt dzieł. 
W ostatnich latach życia zajmował się struganiem zabawek, drobnych sprzętów, skrzypiec i fujarek.

Rzeźbiarz zmarł 18 kwietnia 1890 roku w Masanowie, został pochowany na cmentarzu przy dawnym kościele parafialnym pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela w Ołoboku.

Odbicie twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego - Paweł Bryliński 1880 rok.


Figura Matki Boskiej Bolesnej z pochyloną do przodu głową i splecionymi dłońmi uniesionymi do piersi. 
Paweł Bryliński Kuroch 1880 r.




Święty Jan Ewangelista (najmłodszy z apostołów) towarzyszący Maryi pod krzyżem na Golgocie, z przyciskającą lewą dłonią do piersi.


Św. Wawrzyniec - Paweł Bryliński Kuroch 1880 r.


Święta Weronika trzymająca białą chustę z odbiciem twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego. 








Wielofigurowy krzyż drewniany w Kurochowie - Paweł Bryliński 1880 rok.


Krzyż w Kurochowie podczas rekonstrukcji przez miejscowych Rzemieślników 2014 r.
Miejscowi zapewniają że na 200-lecie urodzin ,,Pawła Brylińskiego” będzie gotowy ;)


Wielofigurowy krzyż drewniany w Kurochowie po rekonstrukcji - Paweł Bryliński 1880 rok.


Figura Matki Boskiej Bolesnej z pochyloną do przodu głową i splecionymi dłońmi uniesionymi do piersi. 
Paweł Bryliński Kuroch 1880 r.




Święta Weronika trzymająca białą chustę z odbiciem twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego.










Paweł Bryliński Kuroch 1880 r.
Św. Wawrzyniec – w Wielkopolsce uchodzi powszechnie za orędownika podczas zagrożenia ogniem, jest patronem strażaków, 
ubogich, praczek i prasowaczek, wytwórców szkła, archiwistów, bibliotekarzy, cukierników, hotelarzy, kominiarzy.






Nabyszyce – Gm. Odolanów. Krzyż ludowy Pawła Brylińskiego.

Krzyż ludowy Pawła Brylińskiego w lesie niedaleko Gliśnicy, fragmenty krzyża po konserwacji w dniu 23 V 1992 r. 
zostały przeniesiono do kościoła parafialnego św. Marcina w Odolanowie.


Figury wykonane przez P. Brylińskiego po konserwacji przeniesiono w dniu 23 V 1992 r. 
do kościoła parafialnego w celu zabezpieczenia ich przed kradzieżą i zniszczeniem.










INRI - Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum - Jezus Nazarejczyk Król Żydowski.

Krzyż ludowy w Odolanowie na rozwidleniu dróg, do Krotoszyna i Daniszyna, wyrzeźbiony w 1846 r. 

Figury wykonane przez P. Brylińskiego po konserwacji przeniesione w dniu 23. V. 1992 r. 
do kościoła parafialnego w celu zabezpieczenia ich przed kradzieżą i zniszczeniem. 

Wielofigurowy krzyż drewniany w Raczycach z figurą Chrystusa ukrzyżowanego, 
u stóp dwa  anioły z kielichami.  


Figura Św. Rocha w Raczycach pod Odolanowem – orędownik w czasie zarazy, w chorobach nóg, 
zakażeniach, wściekliźnie i w nieszczęściach, patron aptekarzy, wieśniaków, szpitali i więźniów.   

Fragmenty krzyża Pawła Brylińskiego przeniesione z Gliśnicy* do kościoła pod wezwaniem św. Marcina w Odolanowie, 
umieszczone po prawej stronie kościoła wraz z wieloma innymi ozdobami pochodzących z terenu Odolanowskiego. 

Figura Św. Rocha - Paweł Bryliński.

 Wielofigurowy krzyż z 1856 roku w Bonikowie - Gmina Odolanów. 

Święta Maria Magdalena, z uniesioną  dłonią  z flakonem oleju – symbol pokutującego grzesznika. 

Święty Jan Ewangelista (najmłodszy z apostołów) towarzyszący Maryi pod krzyżem na Golgocie, z przyciskającą lewą dłonią do piersi. 

Figura Matki Boskiej Bolesnej z pochyloną do przodu głową i splecionymi dłońmi uniesionymi do piersi. 

Płaskorzeźba z narzędziami Męki Pańskiej dłuta Pawła Brylińskiego. 

Krzyż przydrożny z XIX wieku w Jankowie Przygodzkim przy ul. Witosa.

Według relacji miejscowych mieszkańców, w czasie II wojny światowej został ścięty przez Hitlerowców, tej samej nocy właściciel posesji 

ukrył zabytek by po wojnę postawić go na obecnym miejscu. Pierwotnie krzyż znajdował się na polnej drodze wiodącej do Ostrowa Wlkp. 

Dzieło nieznanego artysty, ze wskazaniem na Pawła Brylińskiego.* 

Huta -  Św. Jan Nepomucen – przedstawiany często z brodą i wąsami, ubrany w czarną sutannę z nałożoną białą komżą (symbol kapłaństwa), na głowie czarny biret 
z czteroma rogami, w dłoni trzyma krucyfiks. Figura Świętego spotykana często przy mostach, rzekach, w okolicy skrzyżowań dróg, na placach publicznych, przy kościołach.
Chroni przed powodziami, suszą, patron życia rodzinnego.

Chrystus Frasobliwy – siedząca figura, zadumana nad chłopskim losem, postać doskonale wyrażała stan emocjonalny ludności wiejskiej. 
Rzeźbę można podziwiać w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Cieszynie (Gmina Sośnie). 
Dzieło nieznanego artysty, ze wskazaniem na P. B.* 

Krzyż ludowy Pawła Brylińskiego na cmentarzu ewangelickim we wsi Jasiona - gm. Ostrzeszów.

Figura Chrystusa ukrzyżowanego z głową  w koronie cierniowej pochylona do prawego ramienia, nad głową umieszczona pionowa tabliczka z napisem INRI
(Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum - Jezus Nazarejczyk Król Żydowski). Krzyż w Mikstacie - dzieło rzeźbiarza pochodzące z 1858 roku.
* KRZYŻ AUTORSTWA PAWŁA BRYLIŃSKIEGO Z ROKU 1858 DRZEWIEC KRZYŻA ZREKONSTRUOWANY. FIGURY.
ELEMENTY ZYCERSKIE ZOSTAŁY PODDANE KONSERWACJI I RESTAURACJI Z FUNDUSZY WIELKOPOLSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA
ZABYTKÓW W POZNANIU STARANIEM KS. PROBOSZCZA KRZYSZTOFA ORDZINIAKA PRACE WYKONANO W ROKU OGŁOSZENIA
 ŚWIĘTEGO ROCHA PATRONEM NIEBIESKIM MIASTA MIKSTAT W ROKU 2007.


Figura Matki Boskiej Bolesnej w Mikstacie z 1858 roku.




Święty Jan Ewangelista z przyciskającą lewą dłonią do piersi, towarzyszący Maryi pod krzyżem na Golgocie. 








Płaskorzeźba z narzędziami Męki Pańskiej dłuta Pawła Brylińskiego. 

Krzyż przydrożny w Masanowie z 1885 roku, to ostatnie wielkie dzieło Pawła Brylińskiego 
które zachowało się w Masanowie do współczesnych czasów*.

Krzyż przydrożny w miejscowości Kania, pow. Ostrowski, fundacji – Łukasza Skrobańskiego 1856 rok, pokryty z trzech stron 
figurami rzeźbionymi  bezpośrednio w pniu belki.
* Wielofigurowa kompozycja przedstawiała figury m.in.:
Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Boskiej Bolesnej, św. Weroniki, św. Jana Ewangelisty, św. Wawrzyńca, św. Zakonnika, św. Rocha, św. Józefa, św. Franciszek, 
św. Antoniego, św. Idziego, św. Stanisława i św. Wojciech, zwieńczeniem na szczycie krzyża jest postać pelikana karmiącego własną krwią swoje pisklęta.


Święta Weronika trzymająca białą chustę z odbiciem twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego. Paweł Bryliński Kania 1856 r.
Towarzyszyła Jezusowi niosącemu krzyż na Górę Kalwarię, wytarła Mu chustą twarz. Jak przekazuje tradycja, otrzymała w zamian odbity na płótnie obraz Jego oblicza. 
Z tego powodu jest patronką m.in. fotografów.


Figura Św. Rocha - Paweł Bryliński Kania 1856 r.

Krzyż przydrożny Pawła Brylińskiego w Granowcu (Gmina Sośnie), pierwotnie wykonany w 1878 roku, na zamówienie gospodarza Jana Kurzawskiego. 

Obecnie konstrukcja belkowa jest odrestaurowana,  rzeźby Męki Pańskiej oczekują w miejscowym kościele parafialnym na renowację zabytku.

 * Wielofigurowa kompozycja przedstawiała figury od frontu:

Chrystusa Ukrzyżowanego, Matkę Boską Bolesną, św. Marię Magdalenę, św. Weronikę, św. Jana Ewangeliste, 

pelikana karmiącego krwią swoje młode, kielich oraz tabliczka z napisem INRI. 

Figura Matki Boskiej Bolesnej z splecionymi dłońmi uniesionymi do piersi. 

Święty Jan Ewangelista z przyciskającą lewą dłonią do piersi, towarzyszący Maryi pod krzyżem na Golgocie. 

Święta Weronika trzymająca białą chustę z odbiciem twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego. 

Szczątki drewnianego krzyża na cmentarzu ewangelickim w Kocinie (osada Cisze).  Dawniej stał tu drewniany krzyż z rzeźbami: pelikana na szczycie, 
Chrystusa Ukrzyżowanego,
św. Marii Magdaleny oraz prawdopodobnie św. Weroniki i Matki Boskiej (podobny zestaw rzeźb ma krzyż w Granowcu). 
Czy był to krzyż Brylińskiego ?
Marek Olejniczak - Powiat Ostrowski / Przewodnik.  

Krzyż w Grabowie nad Prosną, dzieło Pawła Brylińskiego z 1858 r.  
Ustawiony przy kościele Niepokalanego Serca Maryi i św. Mikołaja.

Figura Matki Boskiej Bolesnej z pochyloną do przodu głową i splecionymi dłońmi uniesionymi do piersi - Paweł Bryliński Droszew 1865 r. 




Święta Weronika trzymająca białą chustę z odbiciem twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego. Paweł Bryliński Droszew 1865 r. 




Święty Jan Ewangelista z przyciskającą lewą dłonią do piersi, towarzyszący Maryi pod krzyżem na Golgocie. 


Rzeźba Adama i Ewy pod rajskim drzewem – kompozycja ukazuje przypowieść biblijną o grzechu pierworodnym. 
Zgodnie z Księgą Rodzaju (Rdz 3,1-7) szatan ukazał się pod postacią węża i nakłonił Adama i Ewę do zjedzenia jabłka z ,,drzewa poznania dobra i zła”.
Był to akt nieposłuszeństwa wobec Boga, za co pierwszych ludzi spotkała kara wypędzenia z rajskiego ogrodu.
Fragment wielofigurowego krzyża dłuta Pawła Brylińskiego
w miejscowości Droszew, pow. Ostrów, 1865 r. 











Fragment słupa przydrożnego w Gostyczynie przeniesiony w 2002 r. z Chotowa, pow. Ostrów. 
,,Fundator – Wawrzyniec Olejnik R.P. 1849”. Święty Józef z Dzieciątkiem Jezus. 




Figura Świętego Wawrzyńca. 








Figura Świętego Jana Ewangelisty z przyciskającą lewą dłonią do piersi, towarzyszący Maryi pod krzyżem na Golgocie. 

Chotów – replika figury Chrystus Frasobliwy
fundacja: Ewa i Michał Chmielewscy,
Wspólnota parafii św. Mikołaja w Gostyczynie 2002 r.:


Chotów – replika figury ,,Matka Boska Szkaplerzna”, fundacja: Rodzina Dybizbańskich 2005 r. 


Chotów – replika figury ,,Św. Wawrzyniec”, fundacja: Pat i Aleksander Ćmielewscy, Australia 2002 r. 

Słup Pawła Brylińskiego w Sławinie 1855* rok.


Figura Chrystusa Frasobliwego - fragment słup Pawła Brylińskiego w Sławinie 1855* r.


Święty Benon na słupie w Sławinie 1855* r.


Święty Józef z Dzieciątkiem Jezus. Figura wolno stojąca przypisana Pawłowi Brylińskiemu, w Kościele parafialnym w Gorzycach Wielkich. 

Na ścianie frontowej Kościoła w Gorzycach Wielkich, drewniany krzyż z 1817 roku, nieznanego rzeźbiarza.


Święta Weronika trzymająca białą chustę z odbiciem twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego. 


Figura Chrystusa Nazareńskiego / Spętanego.
Rekonstrukcja słupa z figurami Męki Pańskiej w Topoli Małej, ufundowana przez rodzinę Grzegorowskich i Jędraszczyków 2004 r. 
Pierwotny zniszczony podczas okupacji Niemieckiej przez hitlerowców. 




Postać Matki Boskiej Bolesnej / Topola Mała - Rekonstrukcja 2004 r.  


 Figura Świętego Rocha / Topola Mała - Rekonstrukcja 2004 r.  




Drewniany kościół fil. pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Ołoboku z XVI wieku, położony na cmentarzu, gdzie 1890 roku został pochowany Paweł Bryliński,
w jednym szczycie kościoła znajduję się ludowa rzeźna św. Józefa z Dzieciątkiem, dłuta ,,Mistrz z Masanowa”. 

Rzeźba św. Józefa z Dzieciątkiem, wykonana przez Pawła Brylińskiego, w szczycie  kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Ołoboku.
Św. Józef – w ikonografii często przedstawiany z Dzieciątkiem Jezus na ręku, z lilią w dłoni, a jego atrybutami są między innymi narzędzia ciesielskie, 
bukłak na wodę, kij wędrowca. Oblubieniec Maryi i opiekun Jezusa.   

PAWEŁ BRYLIŃSKI        21.06.1814  :  18.04.1890 
Mistrz z Masanowa.



Z czasem pamięć o twórcy dość szybko zanikała, jego mogiła na cmentarzu w Ołobok nie zachowała się do współczesnych czasów. 
Ludowe dzieła stopniowo poddawały się warunkom atmosferycznych, często atakowane przez szkodniki, grzyby, 
z upływem czasu w drewnie pojawiały się spękania i znaczące ubytki, ponadto brak odpowiednich zabiegów konserwatorskich dopełniało dzieła zniszczenia. 
Znaczną część krzyży, słupów i kapliczek tego artysty została programowo zniszczona w czasie II wojny światowej przez niemieckich okupantów. 
Mimo znacznych zniszczeń rzeźb, wiele dzieł z powodzeniem dotrwało do współczesnych czasów. 
Twórczość Pawła Brylińskiego z samego założenia przeznaczona do prezentacji na otwartej przestrzeni, stopniowo wydobywana z ukrycia, 
powraca na pierwotne miejsca, dodając splendoru całemu otoczeniu i jako perła krajobrazu stanowi najcenniejszą cząstkę polskiej kultury narodowej na południu wielkopolski. 
Nieustanne podejmowane działania poprzez renowacje cennych zabytków, powoduje że w ostatnich latach liczba znanych dzieł Pawła Brylińskiego wciąż wzrasta. 

Obecnie szlak twórczości Mistrza z Masanowa zyskuję widoczną popularność wśród wędrowców szukających miejsca na aktywny wypoczynek 
turystyczno-krajoznawczy w plenerowej scenerii połączony z odnajdywaniem dawnych obyczajów społecznych na pograniczu Małopolski, Śląska i Wielkopolski.

Twórczość Pawła Brylińskiego odznaczała się wysokim kunsztem artystycznym, wypracowany własny styl, realizm przedstawianych postaci
 i obfite dekoracje starannie wykonanych detali, pozwala łatwo odróżnić pracę wychodzące z pod jego dłuta. 
Najczęstszym motywem ikonograficznym wśród przydrożnych rzeźb pojawia się tematyka Wielkiego Tygodnia, tego typu słupy i krzyże często nazywane ,,bożą męką”. 
Wielofigurowe kompozycje przedstawiają, piętrowo od frontu ustawione figury m.in.: Matki Boskiej Bolesnej z pochyloną do przodu głową i splecionymi dłońmi
 uniesionymi do piersi, święta Weronika trzymająca białą chustę z odbiciem twarzy Chrystusa Cierniem Ukoronowanego, 
święty Jan Ewangelista towarzyszący Maryi pod krzyżem na Golgocie, z przyciskającą lewą dłonią do piersi, św. Maria Magdalena
 z flakonem oleju w uniesionej dłoni – symbol pokutującego grzesznika, nad nimi umieszczony główny element układu kompozycyjny, 
figura ukrzyżowanego Chrystusa z głową w koronie cierniowej pochylona do prawego ramienia, postać Chrystusa rozpięta na skrzyżowaniu belek. 
Nad głową umieszczona pionowa tabliczka z napisem INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum - Jezus Nazarejczyk Król Żydowski), 
na szczycie często zwieńczony rzeźbą pelikana karmiącego własną krwią swoje potomstwa, symbolizując najwyższe poświęcenie ofiary Chrystusa. 
Niektóre z krzyży posiadały jeszcze na wysokości figury Chrystusa, rzeźby jednego lub kilku aniołów z kielichami w dłoniach do których zbierana była krew z Boskich ran. 
Po bokach, lub wyjątkowo z tyłu krzyża umieszczał swoim zwyczajem świętych - imienników fundatorów i jego rodziny. 
Szczególnymi orędownikami ludu na ziemi wielkopolskiej byli m.in.: św. Jan Nepomucen, św. Wawrzyniec, św. Walenty, św. Idzi, św. Roch, i św. Benon. 
Po między frontowymi figurami świętych umieszczał Bryliński często drobne detale: kielich – symbol Eucharystii i Męki Pańskiej, prawice, czaszkę z piszczelami, 
tablica z narzędziami Męki, Judaszowe srebrniki, itd… W przypadku stawianych przez niego słupów, na szczycie dominował zwykle Chrystus Frasobliwy albo Jezus Nazareński. 
Obok kompozycji wielofigurowych nie brakowało samodzielnych rzeźb wolno stojących typu: Chrystusa – Ukrzyżowanego, Frasobliwego, Spętanego zwanego Nazareńskim, 
Boleściwym lub Pojmanym, oraz figury świętych w kapliczkach przydrożnych.

Jeszcze w okresie międzywojennym postać Pawła Brylińskiego wydobył od zapomnienia wielkopolski etnograf Stanisław Błaszczyk, 
który w latach trzydziestych XX wieku podczas badań terenowych zauważył specyficzny części wielofigurowych krzyży i słupów. 
Uznając je za dzieło jednego artysty, odnalazł w
Masanowie potomków Brylińskiego i odtworzył z ich opowieści sylwetkę ludowego twórcy. Zaniepokojony losem kapliczek i krzyży, 
pisał w artykule ,,Boże Męki nad Baryczą i Ołobokiem”, zamieszczonym w Kurierze Literacko - Naukowym, z dnia 11 listopada 1935 r.:

„Poszczerbione, połamane, stoją gdzieś nad drogami czy wśród ogrodów, pokryte zasuszonymi girlandami i kwiatami. Stoją długo. 
Gdy spróchniałe od dołu wiatr złamie, dźwigają je ludzie litościwi i głębiej w ziemi osadzają; Boże Męki wrastają w ziemię. 
Reszta, co na wierzchu, rozlatuje się w próchno.

Na miejscu starej wyrasta nowa, gładka, heblowana, bo tam, gdzie Boża Męka stała, stać winna zawsze...”

Słup przydrożny z płaskorzeźbami świętych i figurą Chrystusa Frasobliwego, fundacji Szymona Bógaja w miejscowości Ołobok, pow. Ostrów. 
Rzeźbiony przez Pawła Brylińskiego 1840 rok. Obecnie znajduję się w Muzeum Narodowym w Poznaniu na Oddziale Etnograficznym*. * 
Rysunek wykonany przez Wiktora Gosienieckiego.

Od lewej – * Fragment z rzeźbą św. Idziego na krzyżu przydrożnym w miejscowości Kania , dłuta Pawła Brylińskiego. * 
Wielofigurowy krzyż przydrożny Pawła Brylińskiego w Granowcu (Gmina Sośnie), wykonany w 1878 roku, na zamówienie gospodarza Jana Kurzawskiego. * 
Fragment krzyża przydrożnego z rzeźbą dłuta Pawła Brylińskiego. Źródło: KATALOG ZABYTKÓW SZTUKI W POLSCE, Powiat Ostrowski / 1958 rok.

Rzeźba Adama i Ewy pod rajskim drzewem - przypomnienie grzechu pierworodnego…

Fragment wielofigurowego krzyża z miejscowości Tarchały Wielkie, oraz fragment z krzyża z  Masanowa -  pelikan karmiący własną krwią swoje potomstwa
 – symbol najwyższego poświęcenia ofiary Chrystusa. Dzieło Pawła Brylińskiego, obecnie eksponaty: 
Muzeum Narodowe w Poznaniu , Oddział Etnograficzny. Fot. Adam Cieślawski 1999 r.  

Rzeźby: Św. Antoni oraz Anna Samotrzecia z krzyża przydrożnego z Masanowa, pow. Ostrów, wykonane przez Pawła Brylińskiego, 
obecnie eksponaty: 
Muzeum Narodowe w Poznaniu , Oddział Etnograficzny. Fot. Adam Cieślawski 1999 r.

Wielofigurowy krzyż przydrożny dłuta Pawła Brylińskiego* we wsi Gorzyce Wielkie, woj. Poznańskie, z figurami  Adama i Ewy pod rajskim drzewem, 
oraz Boże Męki. Przy zabudowaniu chłopskim widoczna studnia – żuraw. 

Krzyż przy szosie w Świecy w kierunku do Odolanowa,

ze wskazaniem na dzieło P. B.* ? foto 1918/1939 r.

Wielofigurowy krzyż cmentarny wykonany przez Pawła Brylińskiego z 1865 roku, w miejscowości Droszew, pow. Ostrów. 
Fot. Stanisław Błaszczyk 1959 r.

Krzyż przydrożny wykonany przez Pawła Brylińskiego, w miejscowości Kania, pow. Ostrowski, fundacji – Łukasza Skrobańskiego 1856 rok, 
pokryty z trzech stron figurami rzeźbionymi  bezpośrednio w pniu belki. Według notatki Stanisława Błaszczyka - Mistrz z Masanowa potrzebował 1,5 roku, 
na stworzenie tego wybitnego dzieła, które jako z nielicznych tego typu konstrukcji przetrwało do współczesnych czasów. 

* Wielofigurowa kompozycja przedstawiała figury m.in.:

Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Boskiej Bolesnej, św. Weroniki, św. Jana Ewangelisty, św. Wawrzyńca, św. Zakonnika, św. Rocha, 
św. Józefa, św. Franciszek, św. Antoniego, św. Idziego, św. Stanisława i św. Wojciech,
 zwieńczeniem na szczycie krzyża jest postać pelikana karmiącego własną krwią swoje pisklęta.

Fot. Stanisław Błaszczyk. 

Krzyż przydrożny na malowniczym rozdrożu, na skraju wsi z Masanowa do Ołoboku, wykonany przez Pawła Brylińskiego, 
fot. Adam Glapa. 

Słup przydrożny z postacią Chrystusa Spętanego, rzeźba Pawła Brylińskiego,

z napisem: fundacja gminy Pruślina. R. P. 1874.

Wyposażony w figurę Chrystusa Pojmanego, św. Idziego, św. Wawrzyńca itd...?  
Ze słupa ocalała jedynie figura św. Idziego, która została przymocowana do nowego krzyża.

Fot. Zofia Szembekówna ok. 1910 r.

Słup przydrożny z Chrystusem Frasobliwym w Chotowie, pow. Ostrów.

Rzeźba Pawła Brylińskiego. ,,Fundator – Wawrzyniec Olejnik R.P. 1849”

W 2002 r. potomkowie fundatora słupa sakralnego, przekazali zabytek do kościoła 

św. Mikołaja w Gostyczynie.

Foto: Stanisław Błaszczyk 1958 r. 

Krzyż przydrożny dłuta Pawła Brylińskiego, Pruślin 1874 rok.

Rysunek z 1922 roku, o charakterze dokumentu, zawierającego objaśnienia,

wykonany przez Wiktora Gosienieckiego - (1876-1956 r. – malarz, grafik, konserwator).

Krzyż zawiera figury z Męki Pańskiej i wyobrażenie Adama i Ewy pod rajskim drzewem - dramat upadku człowieka…

Zniszczony podczas II wojny światowej.

Krzyż przydrożny w Masanowie P. Bryliński 1885 r.

Krzyż ludowy w Odolanowie na rozwidleniu dróg, do Krotoszyna i Daniszyna,

 wyrzeźbiony w 1846 r. Fot. S. Podhajski.

Źródła:

* Stanisław Błaszczyk - LUDOWA PLASTYKA KULTOWA W WIELKOPOLSCE.

MNP E – Muzeum Narodowe w Poznaniu , Oddział Etnograficzny.

* TAJEMNE PRZESTRZENIE ŚWIĘTOŚCI

Opracowanie: Maria Magdalena Kośko -  ,,Pamięci Doktora Stanisława Błaszczyka”

* Ewa i Michał Chmielewscy: ,,Święci na polskichrozstajach”

* Ewa Chmielewska: ,,Boże Męki Mistrza z Masanowa”, ,,Rzeźbiarz Chrystusa”,

,,Odkrywać przeszłość”.

* KATALOG ZABYTKÓW SZTUKI W POLSCE - POWIAT OSTROWSKI 1958 r.

* Wielkopolski biuletyn konserwatorski tom IV Poznań 2010 r.

- Opracowanie: Marta Dworniczak.

* Szlak PawłaBrylińskiego

* Paweł Bryliński: www.pl.wikipedia 

* Akt zgonu Pawła Brylińskiego

* Ewa Chmielewska - wpis doksięgi chrztów

 * Paweł Anders WOJEWÓDZTWO KALISKIE 1983 r.

Stanisław Błaszczyk

 LUDOWA PLASTYKA KULTOWA W WIELKOPOLSCE.

Maria Magdalena Kośko

TAJEMNE PRZESTRZENIE ŚWIĘTOŚCI,